W świetle polskiego prawa pracy wszystkie nadgodziny, czyli godziny nadliczbowe, muszą być rekompensowane przez pracodawcę. Rodzaj i wysokość takiej rekompensaty mogą być czasem niełatwe do ustalenia, ponieważ istnieje nie tylko wiele rodzajów nadgodzin, ale też kilka systemów wynagradzania, cechujących się różnymi stawkami.
W tym przewodniku postaramy się omówić wszystkie rodzaje nadgodzin, a także przedstawić wynagradzanie za pomocą czasu wolnego, dodatków i ryczałtów. Na końcu przedstawimy kilka ciekawych przykładów, które pomogą w rozwikłaniu nieco bardziej skomplikowanych przypadków.
Jeśli wiesz już, jaki dodatek przysługuje za Twoje nadgodziny, możesz przejść od razu do kalkulatora nadgodzin.
Spis treści:
- Czym są nadgodziny?
- Jakie są limity pracy nadliczbowej?
- Jakie mamy rodzaje nadgodzin?
- W jaki sposób rekompensowane są nadgodziny?
- Dodatek za nadgodziny: 50 i 100%
- Czas wolny za nadgodziny
- Przykłady
- Jak uprościć sobie obliczanie nadgodzin?
Zdj.: Freepik
Czym są nadgodziny?
Czym tak w ogóle są nadgodziny? To wszystkie godziny pracy wykraczające poza 8 godzin na dobę lub ponad przeciętnie 40 godzin na tydzień. W przypadku pracy w równoważnym systemie pracy dobowy wymiar czasu wynika z rozkładu czasu pracy pracownika.
Choć mogłoby się wydawać, że zostawanie po godzinach jest pewnym ukłonem w kierunku pracodawcy, w rzeczywistości pracownik ma obowiązek wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych. Istnieją jednak ścisłe zasady, kiedy pracodawca może wymagać nadgodzin: w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, usunięcia awarii lub wystąpienia szczególnych potrzeb.
Jakie są limity pracy nadliczbowej?
Kodeks pracy przewiduje ścisłe dobowe, tygodniowe i roczne limity nadgodzin, które mają za zadanie ograniczyć nadużycia i zapewnić pracownikom wystarczający odpoczynek.
- Limit dobowy: wynika z konieczności zagwarantowania przynajmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Maksymalny czas pracy w ciągu doby wynosi więc 13 godzin, co przy 8-godzinnym wymiarze czasu pracy daje maksymalnie 5 godzin nadliczbowych na dobę.
- Limit tygodniowy: łączny tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 48 godzin, choć zasada ta nie obejmuje pracowników zarządzających zakładem pracy.
- Limit roczny: dotyczy roku kalendarzowego i standardowo wynosi 150 godzin nadliczbowych. W regulaminie, układzie zbiorowym pracy lub umowie o pracę pracodawca może jednak ustalić inny limit, nieprzekraczający 416 godzin w roku.
Jakie mamy rodzaje nadgodzin?
Nadgodziny możemy podzielić na trzy główne rodzaje: dobowe, średniotygodniowe oraz przypadające w szczególne dni lub pory dnia.
Nadgodziny dobowe w wyznaczone dni pracy
To najłatwiejszy do zrozumienia rodzaj nadgodzin, który obejmuje godziny przepracowane ponad ustalony dzienny wymiar czasu pracy w tak zwane dni robocze. Za dni robocze rozumiemy dni pracy wyznaczone w obowiązującym rozkładzie czasu pracy. Należy zauważyć, że wliczają się w to także niedziele i święta, jeśli są one dniami pracującymi dla danego pracownika.
Zwykle wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie, ale w przypadku równoważnych systemów pracy, może wynosić więcej, nawet 12 godzin. W takiej sytuacji naliczanie nadgodzin rozpocznie się później, po przepracowaniu 12 godzin na dobę. Dodatek za ten rodzaj nadgodzin wynosi 50%.
Nadgodziny w niedziele i święta
Jeśli niedziela lub święto nie są normalnym dniem pracy, pracownikowi przysługują dwie formy zadośćuczynienia za ściągnięcie go do pracy w dzień wolny. Po pierwsze powinien otrzymać od pracodawcy dzień wolny w innym dniu. Cały dzień wolny należy bez względu na liczbę przepracowanych godzin w niedzielę lub święto.
Oznacza to, że nawet za 3 godziny pracy w niedzielę, pracownik powinien otrzymać cały dzień wolny. Oprócz tego, jeśli przepracował więcej niż 8 godzin w niedzielę lub święto, należy mu się dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100%.
Nadgodziny w sobotę
Nadgodziny w sobotę są nieco szczególnym przypadkiem, ponieważ za pracę w sobotę niebędącą dniem pracy dla pracownika, należy się dzień wolny. Jednocześnie nadgodziny w sobotę objęte są takim samym dodatkiem jak nadgodziny w wyznaczone dni pracy, czyli 50%.
Nadgodziny w nocy
Oznaczają wszelką pracę wykonaną ponad dzienną normę czasu pracy (zwykle 8 godzin), która dodatkowo wypada w godzinach nocnych. Według kodeksu pracy pora nocna obejmuje 8 godzin między 21:00 a 7:00.
Każdy pracodawca ma więc możliwość ustanowienia własnego przedziału w podanych limitach, np. od 21:00 do 4:00 lub od 22:00 do 6:00. W przypadku nadgodzin w nocy pracownik powinien otrzymać nie tylko dodatek za nadgodziny (100%), ale również za pracę w nocy (20% wynagrodzenia minimalnego).
Nadgodziny średniotygodniowe
Gdy dochodzi do przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy (40 godzin), rozpoczynają się nadgodziny średniotygodniowe, które są płatne podobnie jak nadgodziny w niedziele i święta, czyli w postaci 100% dodatku.
Warto jednak zauważyć, że do nadgodzin średniotygodniowych nie wliczają się nadgodziny, które już zostały objęte dodatkiem w wysokości 50%.
Zdj.: Freepik
W jaki sposób rekompensowane są nadgodziny?
Tak jak wszystkie inne godziny pracy, także i nadgodziny muszą być wynagradzane. A ponieważ wynikają one ze szczególnego zapotrzebowania pracodawcy i nie należą do podstawowych obowiązków pracownika, są wynagradzane specjalnymi dodatkami lub dodatkowym czasem wolnym.
Wybór rodzaju rekompensaty należy do pracodawcy, ale w większości sytuacji pracownik może liczyć na wyższe wynagrodzenie niż za regularne godziny pracy. Wysokość dodatku i ilość czasu wolnego są ściśle regulowane przez polski Kodeks prawa pracy.
Rekompensowanie i obliczanie nadgodzin wcale nie musi być trudne, szczególnie jeśli prowadzona jest dokładna ewidencja czasu pracy. Niektóre rozwiązania, takie jak aplikacje lub programy do rejestrowania czasu pracy znacznie ułatwiają ten proces. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o nowoczesnych technologiach w służbie rozliczania nadliczbowych godzin pracy, przeczytaj nasz artykuł na temat systemów do ewidencji nadgodzin.
Dodatek za nadgodziny: 50 i 100%
W ramach rekompensaty pieniężnej pracownik otrzymuje podstawowe wynagrodzenie za każdą godzinę nadliczbową oraz dodatek w wysokości 50 lub 100%. Wysokość dodatku zależy od rodzaju nadgodzin.
Dodatek 100% obowiązuje dla nadgodzin:
- w niedziele i święta,
- w dni wolne udzielone za pracę w niedzielę lub święto,
- w nocy,
- przekraczających normę 40 godzin pracy w tygodniu (o ile nadgodziny te nie zostały wcześniej opłacone dodatkiem w wysokości 50%).
Aby lepiej zrozumieć ostatnią pozycję z tej listy, przejdź do sekcji przykładów.
Dodatek 50% obowiązuje we wszystkich pozostałych przypadkach, a szczególnie:
- dni będące normalnymi dnami pracy (w tym robocze niedziele i święta),
- w dzień wolny od pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, czyli np. w sobotę,
- w dni wolne równoważące pracę ponad 8 godzin dziennie w systemie równoważnego czasu pracy.
Specjalnym rodzajem wynagrodzenia za nadgodziny jest ryczałt. Stosowany jest dla osób stale pracujących poza zakładem pracy, np. kierowców zawodowych lub przedstawicieli handlowych, dla których nadzorowanie czasu pracy może być trudne. W ramach ryczałtu pracownicy dostają stałe miesięczne wynagrodzenie za nadgodziny bez względu na ich liczbę. W takim wypadku prowadzenie ewidencji czasu pracy nie jest w zasadzie niezbędne.
Wraz z rozwojem technologii i pojawieniem się wielu nowoczesnych rozwiązań do ewidencji czasu pracy nadzorowanie godzin pracowników zdalnych nie jest już skomplikowanym procesem. Teraz każdy może pobrać i zainstalować aplikację do rejestrowania czasu pracy na własnym telefonie i automatycznie wysyłać karty czasu pracy prosto do ewidencji pracodawcy.
Czas wolny za nadgodziny
Jak wspominaliśmy wcześniej, pracodawca może zdecydować się na rekompensatę nadgodzin udzieleniem czasu wolnego, unikając w ten sposób wypłaty wyższych wynagrodzeń. Co ciekawe, również pracownik może zawnioskować o przyznanie wolnego za nadgodziny, ale pracodawca nie musi przychylić się do jego wniosku.
Czas wolny na wniosek pracownika wynosi dokładnie tyle samo co liczba przepracowanych godzin, czyli za 5 nadgodzin, otrzymuje 5 godzin wolnego. Pracownik ma prawo wykorzystać przysługujący czas wolny również w następnym okresie rozliczeniowym, zgodnie z ustaleniami z pracodawcą.
Sprawa ma się jednak inaczej, jeśli to pracodawca narzuca takie rozliczenia bez wniosku pracownika. Musi mu wtedy przyznać 1,5 raza więcej wolnego, niż wynosi liczba nadgodzin. Oznacza to, że pracownik otrzyma 7,5 godziny wolnego za przepracowanie 5 nadgodzin.
Co więcej, pracodawca musi umożliwić wykorzystanie tego czasu wolnego do końca danego okresu rozliczeniowego. W przeciwnym wypadku będzie zmuszony do wypłacenia dodatku za nadgodziny.
Skomplikowane? Jeśli jesteś pracodawcą lub pracownikiem i nie chcesz przegapić końca okresu rozliczeniowego, rozważ skorzystanie z programu do zarządzania urlopami. To wyspecjalizowane rozwiązanie pozwala planować urlopy i czas wolny, zapewniając porządek w ewidencji.
Przykłady
Chociaż w wielu sytuacjach ustalenie wysokości dodatku i obliczenie wynagrodzenia za nadgodziny może być bardzo proste i nieskomplikowane, istnieją pewne szczególne przypadki, w których nie jest to aż tak oczywiste. Poniżej postaramy się rozwikłać kilka takich przykładów.
Przykład nr 1 – nadgodziny w nocy
W umowie o pracę pana Tomasza wyznaczono pięciodniowy tydzień pracy od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:00 do 16:00, a według regulaminu zakładu pracy pora nocna trwa od 22:00 do 6:00. W środę o 21:00 pan Tomasz został wezwany do zakładu w celu pilnej naprawy awarii i opuścił zakład o 2:00 następnego dnia.
Zdj.: Freepik
W takim przypadku wszystkie godziny między 21:00 a 2:00 są uważane za nadgodziny, ale nie wszystkie mają taką samą wartość. Pierwsza godzina zostanie zaklasyfikowana jako zwykła nadgodzina dobowa, za którą przysługuje dodatek w wysokości 50%. Pozostałe 4 nadgodziny przypadają w ustalonej porze nocnej, więc pan Tomasz otrzyma 100% dodatku za nadgodziny nocne oraz 20% dodatku za pracę w nocy.
Dla ułatwienia obliczeń załóżmy, że Pan Tomasz zarabia 30 zł na godzinę. Wyliczmy najpierw, ile warte są poszczególne rodzaje godzin:
- Stawka za zwykłe nadgodziny: 30 zł + 50% dodatku za nadgodziny * 30 zł = 45 zł/godz.
- Stawka za pracę w nocy: 30 zł + 20% dodatku za pracę w nocy * 30 zł = 36 zł/godz.
- Stawka za nadgodziny w nocy: 36 zł + 100% dodatku za nadgodziny * 36 zł = 72 zł/godz.
- Wynagrodzenie za nadgodziny: 1 godz. * 45 zł/godz. + 4 godz. * 72 zł/godz. = 45 zł + 288 zł = 333 zł
Zbyt skomplikowane? Zobacz, jak uprościć sobie obliczanie nadgodzin!
Przykład nr 2 – nadgodziny w sobotę
Pani Agnieszka pracuje od poniedziałku do piątku w biurze podróży. Z powodu kłopotów z serwerem pracodawca pani Agnieszki wezwał ją do pracy w sobotę przy ręcznej odprawie pasażerów. Pani Agnieszka przepracowała 9 godzin, za co otrzymała dzień wolny (za 8 godzin pracy) oraz dodatek za nadgodziny w sobotę w wysokości 50% za pozostałą godzinę.
Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby za tę nadgodzinę pani Agnieszka otrzymała dodatkowy czas wolny na własne żądanie (w wysokości 1 godziny) lub z gestii pracodawcy (w wysokości 1,5 godziny).
Jeśli zdarzy się wyjątkowa sytuacja i pracodawca nie będzie w stanie udzielić dnia wolnego za pracę w sobotę, za 8 godzin pracy pani Agnieszka otrzyma dodatek 100%, podczas gdy za 1 godzinę nadliczbową wciąż otrzyma dodatek w wysokości 50%.
Załóżmy, że Pani Agnieszka nie otrzymała wolnego i zarabia 50 zł za godzinę.
- Stawka za nadgodziny średniotygodniowe: 50 zł + 100% dodatku za nadgodziny * 50 zł = 100 zł/godz.
- Stawka za nadgodziny w sobotę: 50 zł + 50% dodatku za nadgodziny * 50 zł = 75 zł/godz.
- Wynagrodzenie za pracę w sobotę: 8 godz. * 100 zł/godz. + 1 godz. * 75 zł/godz. = 875 zł
Przykład nr 3 – nadgodziny w niedzielę lub święto
Jeśli posłużymy się powyższym przykładem pani Agnieszki, ale założymy, że awaria serwera zdarzyła się w niedzielę, sytuacja będzie kształtowała się podobnie, choć z jedną różnicą.
Pani Agnieszka za pracę w niedzielę otrzyma dzień wolny, a jeśli odbiór dnia wolnego nie będzie możliwy, otrzyma dodatek 100% do wynagrodzenia za 8 godzin pracy. W obu przypadkach pozostaje nam jeszcze ta 1 godzina nadliczbowa, dla której w niedziele obowiązuje stawka 100%, a nie 50% tak jak dla sobót.
Załóżmy, że Pani Agnieszka znów nie otrzymała wolnego i wciąż zarabia 50 zł za godzinę.
- Stawka za nadgodziny średniotygodniowe: 50 zł + 100% dodatku za nadgodziny * 50 zł = 100 zł/godz.
- Wynagrodzenie za pracę w niedzielę: 8 godz. * 100 zł/godz. + 1 godz. * 100 zł/godz. = 900 zł
Przykład nr 4 – nadgodziny w niedzielę pracującą
Inaczej sprawa ma się jednak w przypadku pana Krzysztofa, który pracuje w równoważnym systemie pracy w fabryce. W harmonogramie pracy na dany tydzień wyznaczono mu pracę w niedzielę od 8:00 do 16:00, ale pracodawca polecił mu pracę do 18:00. W tym wypadku 2 wypracowane nadgodziny będą objęte dodatkiem 50%, a nie 100%, ponieważ niedziela jest dla pana Krzysztofa normalnym dniem pracy.
Jeśli pan Krzysztof zarabia 40 zł na godzinę, jego stawka za nadgodziny wynosi 60 zł (40 zł + 40 zł * 50%). Przy przepracowaniu 2 nadgodzin, pan Krzysztof otrzyma więc dodatkowe 120 zł.
Jak uprościć sobie obliczanie nadgodzin?
Jeśli chcesz zautomatyzować obliczenia wynagrodzenia za nadgodziny, możesz skorzystać z naszego łatwego w obsłudze kalkulatora nadgodzin. Wystarczy, że wpiszesz liczbę regularnych godzin pracy, nadgodzin, swoją stawkę oraz mnożnik (czyli dodatek), a system sam w mig obliczy Twoje wynagrodzenie!
W bardziej skomplikowanych przypadkach prawdopodobnie będziesz musiał wykonać obliczenia ręcznie. Może Ci się wtedy przydać nasz artykuł na temat obliczania wynagrodzenia za nadgodziny, w którym ze szczegółami omawiamy, jak obliczyć wymiar czasu pracy w danym miesiącu oraz stawkę godzinową stałych składników wynagrodzenia, będącą podstawą do obliczenia dodatku za nadgodziny.
Ważne ostrzeżenie
Tworząc niniejszy przewodnik, staraliśmy się, aby był on jak najdokładniejszy, ale nie dajemy żadnej gwarancji, że podane informacje są prawidłowe lub aktualne. Dlatego zalecamy zasięgnąć porady wykwalifikowanych specjalistów przed podjęciem jakichkolwiek działań na podstawie informacji zawartych w tym artykule. Nie ponosimy żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub ryzyko poniesione w związku z korzystaniem z niniejszego przewodnika.
